ҚҚҚ талдау орталығы сіздердің назарларыңызға 2021 жылдың бірінші жартыжылдығына арналған Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетіне шолу ұсынады.

Кезеңнің негізгі тенденциялары

• Пандемияның бюджет балансына теріс әсері сақталуда.
• І жартыжылдықта ҚР шоғырландырылған бюджетінің кірістері (ШБ) ₸6,3 трлн құрады, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 16,7%-ға немесе ₸1,3 трлн төмен. Мұндай елеулі төмендеу Ұлттық қорды басқарудан түскен кірістердегі айырмашылыққа байланысты: 2020 жылғы I тоқсанда инвестициялық кіріс ₸2,6 трлн теңгені (ұлттық валюта бағамының әлсіреуіне байланысты Ұлттық қордың валюталық активтерін оң қайта бағалау есебінен), 2021 жылғы 1 тоқсанда ₸0,2 трлн теңгені құрады¹.
• Сонымен қатар, 2021 жылдың бірінші жартыжылдығында ШБ-ға Салықтық түсімдер 2020 жылдың ұқсас кезеңіндегі нәтижелерден едәуір асып түседі: биыл 5,8 трлн салық жиналды (+20,3% немесе 977 млрд).
• Жергілікті және республикалық бюджеттерге салық түсімдерінің ұлғаюы(төменде қараңыз)елдегі неғұрлым жұмсақ шектеулер мен іскерлік белсенділіктің жандануы (импортқа ҚҚС), энергия ресурстарына жоғары бағалар (мұнайға ЭКБ), салықтық өзгерістер (ШОБ-тан КТС жергілікті бюджеттерге есептеледі) аясында байқалды.
• Бұл ретте ШБ шығыстары ₸9,3 трлн (+11,4% немесе ₸954 млрд) дейін өсті. Білім беру саласына (+279 млрд теңге), әлеуметтік көмекке (+₸159 млрд теңге), денсаулық сақтауға (+₸104 млрд теңге) және мемлекеттік қарызға қызмет көрсетуге жұмсалатын шығыстарға (+₸187 млрд теңге) шығындар едәуір өсті, оларға шығыстардың жиынтық өсімінің 76% - ы тиесілі.
• Бұл түсімдердің төмендеуі аясында шығыстардың бір мезгілде ұлғаюы кезінде шоғырландырылған бюджет тапшылығының 2,2 трлн теңгеге дейін (6,3 есе өсу) Елеулі тереңдеуі байқалады.
• Бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ₸2,3 трлн, жылдық тарту жоспарында ₸3,9 трлн (60%-ға орындалды) қарыз тартылды.
• Сонымен қатар, Ұлттық қордан республикалық бюджетке трансферттер көлемі жарты жыл ішінде ағымдағы жылға жоспарланған 4,6 трлн ₸2,1 трлн теңгені құрады, бұл ұлттық валютаға айтарлықтай қолдау көрсетті (Ұлттық қордан валютаны сату $4,3 млрд немесе ₸1,8 трлн құрады). Естеріңізге сала кетейік, 2020 жылы трансферттер көлемі 4,8 трлн теңгені құрады.

¹ Бұл көрсеткіштер тұрақты табыс емес, тек қазіргі уақытта теңгемен салынған инвестициялар құнының өзгеруін көрсетеді.

Резюме

Өткен жылмен салыстырғанда ішкі және сыртқы макроэкономикалық жағдайлардың белгіленген жақсаруына қарамастан,Үкіметтің бюджет саясаты ынталандырушы сипатты сақтап отыр. Қысқа мерзімді перспективада бұл тұтынудың жиынтық деңгейін, әлеуметтік тұрақтылықты қолдауға мүмкіндік береді, сондай-ақ ел экономикасының қалпына келуін жеделдетеді.

Бірақ ұзақ мерзімді кезеңде бюджеттің кіріс бөлігінен едәуір асатын және өнімділіктің тиісті өсуімен қамтамасыз етілмеген шығыстары инфляцияның өсуіне ықпал етеді, сыртқы борыштың өсуіне алып келеді,сол арқылы елдің халықаралық инвестициялық позициясын нашарлатады және экономика өсуінің тұрақты қарқынына қол жеткізуді қиындатады (қараңыз: Ағымдағы шот пен бюджеттің жеті жылдық тапшылығы теңгеге қысым жасайды).

ҚРҰБ зерттеулеріне сәйкес, республикалық бюджет шығыстарының 10% - ға өсуі инфляцияның айтарлықтай жеделдеуіне алып келеді – 12 ай ішінде 0,41 п. т.

Осыған орай, Ұлттық қордың активтері төмендемейтін қалдыққа жақындады (ЖІӨ - нің кемінде 30% - ы), тиісінше, бюджет шығыстарының орташа және ұзақ мерзімді орнықтылығы мәселесі ашық күйінде қалып отыр.

Бұл ретте 2023 жылдан бастап бюджет заңнамасына контрциклдік фискалдық ережені жоспарлы енгізу айқын фискалдық қағидаттар жиынтығын енгізу жолымен бюджеттің созылмалы тапшылығын теңестіруге ықпал етуі мүмкін. Бюджет тәртібін жақсартудан басқа, бюджет кірістері мен шығыстарындағы Елеулі сәйкессіздікті теңестіруге салықтық әкімшілендіруді жақсарту, көлеңкелі экономиканы қысқарту, салық салынатын базаның өсуін ынталандыру, бұрын қабылданған міндеттемелерді ескере отырып, үш жылдық бағдар үшін орта мерзімді бюджеттік болжамдар ықпал етуі мүмкін.

Шолуын PDF-нұсқасы

ҚҚҚ талдау орталығы валюта, қор, тауар нарықтарындағы экономикалық жағдай, KASE эмитенттерінің талдауы, ҚР Ұлттық Банкінің, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің, ҚР Қаржы министрлігінің, Мемлекеттік кірістер комитетінің статистикалық деректері, сондай-ақ елдегі ағымдағы экономикалық жағдайға әсер ететін өзге де оқиғалар туралы әртүрлі мерзімділіктегі экономикалық шолуларды үнемі дайындайды. ҚҚҚ талдау орталығының материалдарымен ҚҚҚ сайтында танысуға болады.

Талдау материалдарын кез келген пайдалануға тек afk.kz дереккөзіне гиперсілтеме болғанда ғана жол беріледі