ҚҚҚ талдау орталығы сіздердің назарларыңызға 2023 жылға арналған ҚР шоғырландырылған бюджетіне шолу ұсынады.
Кезеңнің негізгі тенденциялары
- 2023 ж. мұнай бағасының орташа төмендеуі (-17%) Қазақстан экономикасының өсуі (2022 ж. 3,2%-ға қарсы 5,1%), шикізат өндірудің ұлғаюы (+7%) және жекелеген секторлардағы салық мөлшерлемелерінің бюджетке түсетін салық түсімдерінің көлеміне айтарлықтай өсуі сияқты факторлардың оң әсерін ішінара теңестірді.
- 2023 жылғы қаңтар-желтоқсан айларында елімізде ₸23,5 трлн салық (+10%) жиналды, бұл негізінен ішкі өндіріс тауарларына ҚҚС бойынша жоспарды (₸265 млрд) және импорттық кедендік баждарды₸ (142 млрд) асыра орындаумен қамтамасыз етілді.
- Соған қарамастан, 2023 жылға арналған салықтық алымдар бойынша жоспар (₸25,8 трлн) бір жыл бұрынғы 117% - бен салыстырғанда тек 91%-ға, КТС (₸1,1 трлн), импортқа ҚҚС (₸415 млрд), ХДПИ (₸209 млрд) және ЭТ бойынша орындалмағаны есебінен орындалды шикі мұнайға (₸118 млрд).
- Өткен жылы бюджеттің кіріс бөлігіне 2022 жылмен салыстырғанда 3,2 есеге ұлғайған салықтық емес түсімдер (₸1,9 трлн) қолдау көрсетті, негізінен акциялардың мемлекеттік пакеттеріне дивидендтер бойынша төлемдер көлемінің өсуіне байланысты (₸1,1 трлн дейін).
Сонымен қатар, соңғы 5 жылда КБ түсімдерінің құрылымы айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ: ең маңызды үлесті РБ салықтары алады (орта есеппен 37%, төменде қараңыз). - 2023 ж. КБ шығыстары 27%-ға немесе ₸6,1 трлн-ға — ₸28,6 трлн-ға дейін өсті, кіріс бөлігі 12%-ға немесе ₸3,1 трлн-ға асып түсті.
Аталған өсім негізінен мемлекеттік қарызды өтеуге және қызмет көрсетуге (+₸1,3 трлн), білім алуға (+₸1,3 трлн), әлеуметтік көмекке (+₸788 млрд) және ТКШ-ға (+₸612 млрд) арналған шығыстардың ұлғаюымен қамтамасыз етілді. - Бұл ретте 2019 жылдан 2023 жылға дейін КБ кірісінің өсуі (104%) шығыстардың өсуінен (191%) артта қалды, бұл мемлекеттік қарыз алу көлемінің тұрақты өсуін (1,7 есе өсім, 2023 жылы ₸5,5 трлн-ға дейін) және Ұлттық қордан елеулі алып қоюды (5 жылда ₸20,9 трлн) талап етті.
- Тиісінше, КБ шығыстарының құрылымындағы қарызды өтеуге және қызмет көрсетуге арналған шығыстардың үлесі 5 жыл ішінде 10%-дан 16%-ға дейін, оның ішінде әлеуметтік көмекке жұмсалатын шығындардың (23%-дан 18%-ға дейін) және өзге де шығыстардың (26%-дан 17%-ға дейін) төмендеуі аясында ұлғайды.
- 2024 жылы КБ (₸0,4 трлн), шамалы профициті болжанғанына қарамастан, 2024 жылы мұнай бағасының төмендеуі, Теңізде өндірісті кеңейтуді кейінге қалдыру, КҚК бойынша жеткізілімдегі проблемалар және геосаяси факторлардың әсері сияқты тәуекелдерді іске асыру бюджеттік параметрлердің (ХВҚ) нашарлауына ықпал етуі мүмкін.
Резюме
2023 жылы КБ тапшылығы былтырғы жылмен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріссіз ₸0,6 трлн құрады (−₸0,8 трлн), өйткені шығыстардың өсу қарқыны салықтық және салықтық емес түсімдер көлемінің ұлғаюынан озып кетті. Мемлекеттік қаржыға Ұлттық қордан 2023 жылы ₸4,0 трлн (2022 жылы ₸4,6 трлн) құрайтын трансферттер, сондай-ақ көлемі ₸5,5 трлн (2022 жылы ₸4,2 трлн) қарыз қаражатын тарту айтарлықтай қолдау көрсетуді жалғастырды.
Салық түсімдерінің өсуі, оның ішінде ҚҚС көлемінің (тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу бойынша айналымдардың ұлғаюы) және импорттық баждардың (импорт көлемдерінің, оның ішінде кері экспорт шеңберінде ұлғаюы) өсуіне себеп болуы мүмкін сақталып отырған жоғары тұтынушылық сұраныспен байланысты болды.
Сонымен қатар, 2023 жылы акциялардың, облигациялардың және алтынның әлемдік нарықтарын қалпына келтіру аясында Ұлттық қорды басқарудан түскен инвестициялық кіріс ₸1,8 трлн — бір жыл бұрын ₸826,5 млрд.
Бұл ретте бюджет шығындарының өсуі, оның ішінде қарызға қызмет көрсету және өтеу шығындарының ұлғаюына байланысты болды (2022 жылмен салыстырғанда +41%), бұл бір мезгілде қарыз көлемінің ұлғаюымен де, пайыздық мөлшерлемелердің өсуімен де байланысты болуы мүмкін.
Бұл ретте Ұлттық Банктің ағымдағы жылы монетарлық саясатты байқап отырған жұмсартуы орта мерзімді кезеңде жаңадан шығарылған МБҚ бойынша пайыздық төлемдердің айтарлықтай төмендеуіне ықпал етуі мүмкін.
Соңғы 5 жылда КБ кіріс бөлігінде РБ-ға түсетін салықтар басым болды, ал шикізат салықтары мұнай бағасынан кейін жоғары құбылмалылықты көрсетті. Тиісінше, Үкіметтің фискалдық заңнаманы жетілдіру жөніндегі ағымдағы бастамалары осы үрдісті қолдай алады. Екінші жағынан, үкімет жариялаған қаржылық тәртіпті күшейту шаралары инфляция мен ұлттық валюта бағамына пайдалы әсер етуі мүмкін. Ұлттық Банктің бағалауы бойынша, бюджет шығыстарының ағымдағы айда орта есеппен 1%-ға өсуі мемлекеттік шығыстардың мультипликативтік әсерінің экономика субъектілерінің жалпы шығыстарына әсері салдарынан 5 айда импорттың жиынтық 1,42%-ға өсуіне әкеп соғады.
Шығын бөлігіне келетін болсақ, ең маңызды үлесті тарихи түрде әлеуметтік шығындар, соның ішінде білім беру және әлеуметтік қамсыздандыру алады, ал денсаулық сақтау шығындары 2022 жылдан бастап ӘМСҚ есебінен 85%-ға жабылады. Бұл ретте, 2029 жылға дейін ұлттық инфрақұрылымдық даму жоспарын іске асыру салдарынан бюджеттің шығыс баптарын ұлғайтуға болатынын атап өтеміз.
Сонымен қатар, ағымдағы жылы кіріске де (мұнай бағасының төмендеуі және/немесе мұнай өндіру, серіктес елдердің сауда белсенділігінің баяулауы, геосаяси оқиғалар), сондай-ақ бюджеттің шығыс бөлігіне (әлеуметтік саладағы форс-мажорлар, сондай-ақ ТКШ, көлік және т. б.) теріс әсер етуі мүмкін белгілі бір тәуекелдер іске асырылуы мүмкін тауарлар экспортындағы шикізат үлесінің жоғары болуына және Қазақстан экономикасының импортқа тәуелділігіне байланысты.
ҚҚҚ талдау орталығы валюта, қор, тауар нарықтарындағы экономикалық жағдай, KASE эмитенттерінің талдауы, ҚР Ұлттық Банкінің, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің, ҚР Қаржы министрлігінің, Мемлекеттік кірістер комитетінің статистикалық деректері, сондай-ақ елдегі ағымдағы экономикалық жағдайға әсер ететін өзге де оқиғалар туралы әртүрлі мерзімділіктегі экономикалық шолуларды үнемі дайындайды. ҚҚҚ талдау орталығының материалдарымен ҚҚҚ сайтында танысуға болады.
Талдау материалдарын кез келген пайдалануға тек afk.kz дереккөзіне гиперсілтеме болғанда ғана жол беріледі