Ипотекалық тұрғын үй қарыздарын/ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы[1] (бұдан әрі – Бағдарлама) 2015 жылғы сәуірден бастап қолданыста болады.
Енгізілген өзгерістер мен толықтыруларды[2] ескере отырып, 2004-2009 жылдары берілген ипотекалық қарыздар, оның ішінде тұрғын үй, жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер (бұдан әрі – Қарыздар), сондай-ақ 01.01.2016 жылға дейін Бағдарламаның талаптарына сәйкес келетін шетел валютасымен берілген ипотекалық қарыздар қайта қаржыландырылады.
Осы Жаднамада 2004-2009 жылдары берілген Қарыздарды қайта қаржыландыру жөніндегі бағдарламаның шарттары қарастырылады.
Қарыздарды қайта қаржыландыру мақсатында екінші деңгейдегі банктерге (бұдан әрі – Банктер), "Қазақстан Ипотекалық Компаниясы "ИК" АҚ (бұдан әрі – ҚИК) және уәкілетті органның (бұдан әрі – Ұйымдар) лицензияларын ерікті түрде қайтарған банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға ақша лимиттері бөлінді.
Қайта қаржыландыруға арналған ақша лимиті берілмеген екінші деңгейдегі банктің банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын/жүзеге асыратын ұйымның қарызын қайта қаржыландыру Банк пен кредитор арасында Бағдарламада көзделген келісім жасалған жағдайда мүмкін болады.
Қарыз алушылардың банктердің, ҚИК – тің, ұйымдардың қарыздарды қайта қаржыландырудан бас тартуына шағымдарын қарау жөніндегі Комиссиялар (бұдан әрі – Комиссиялар) облыстық әкімдіктерде, Астана қаласының әкімдіктерінде, Қазақстан Ұлттық Банкінің Алматы облыстық және Алматы қалалық филиалдарында әрекет етеді[3].
Комиссия құрамына Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, құқық қорғау органдарының, Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының өкілдері және ипотекалық қарызгерлердің мүдделерін білдіретін қоғамдық ұйымдар кіреді.
I. Қарыздарды қайта қаржыландыру үшін талаптар
"Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 68-бабына сәйкес (бұдан әрі – ХӘОТ қарыз алушысы) қарыз алушыда халықтың әлеуметтік осал топтары мәртебесінің болуын растау 01.01.15 ж. немесе қайта қаржыландыруға өтініш берген күні, "мүгедек балалары бар немесе тәрбиелеп отырған отбасылар" санаты үшін - қарыз алынған күннен бастап кез келген күнге талап етіледі.
Мынадай талаптарға сәйкес келетін Қарыздар қайта қаржыландыруға жатады:
1. 2004-2009 жылдары Банк/ҚИК/Ұйым берген, оның ішінде банк/ҚИК/Ұйым үшінші тұлғалардан 01.01.15 жылдан кейін берілген және кері сатып алған.
2. Берілген қарыздар:
- ХӘОТ қарыз алушыларының ұлттық валютасында;
- ХӘОТ-на жатпайтын қарыз алушылардың ұлттық валютасында 90 күннен астам мерзімі өткен берешегі болған жағдайда ғана;
- шетел валютасымен.
3. 01.01.15 ж. жағдай бойынша қарыздың негізгі борышының қалдығы теңгемен, қарыздың шетел валютасындағы қалдығы – ҚР Ұлттық Банкінің 01.01.15 ж. ресми бағамы бойынша теңгемен эквивалентпен анықталады.
Бағдарлама талаптарымен 01.01.15 ж жағдай бойынша 36 470 000 теңгеден аспайтын негізгі борыш қалдығы қайта қаржыландырылады.
Егер 01.01.15 ж. негізгі борыштың қалдығы 36 470 000 теңгеден асқан жағдайда:
1) ХӘОТ-на жатпайтын қарыз алушының қарызы ол негізгі борыштың бөлігінен 01.01.15 г кейін өтелген жағдайда (шетел валютасындағы қарыз - Банктің өтеу күнгі бағамы бойынша) қайта қаржыландырылады.;
2) ХӘОТ қарыз алушының өтініші бойынша негізгі борыштың бөлігінен асатын қолданыстағы қарыз талаптарын сақтай отырып/жақсарта отырып, Банктің/Ұйымның талаптарымен қайта қаржыландырылады (шетел валютасындағы қарыз - қайта қаржыландыру күніндегі банк бағамы бойынша).
4. Қарыз жылжымайтын мүлік кепілімен (тұрғын үй; тұрақты тұруға арналмаған жеке тұрғын емес үй-жай; жер телімі), оның ішінде үшінші тұлғаға тиесілі (қарыз алушы/оның жұбайы болып табылмайтын) қамтамасыз етілуі тиіс.
Тұрғын үй – жеке тұрғын үй; пәтер; жатақханадағы бөлме; құрылысқа үлестік қатысу туралы келісімшарт бойынша сатып алынған аяқталмаған тұрғын ғимараттағы үлес (пәтер).
Бағдарлама өлшемдеріне сәйкес 01.01.15 ж. Қазақстан аумағында қарыз алушының және оның жұбайының меншігінде:
- тұрғын үй жалғыз болуы керек;
- тұрғын емес үй-жайдың жалпы ауданы 100 м2-ден аспайтын, жалғыз болуы және Бағдарламаның 8-тармағы 5) тармақшасының өлшемдеріне сәйкес келуі тиіс;
- ХӘОТ -на жатпайтын қарыз алушы үшін жер телімі жалғыз болуы тиіс.
Қарыз алушының және оның жұбайының меншігінде 2015 жылғы 1 қаңтарға қосымша болуына жол беріледі:
1) әрбір тұратын тұрғынның: қарыз алушының, оның зайыбының, кәмелетке толмаған отбасының баласының, жақын туысының тұрғын алаңы 16 м2-ден аспайтын жеке тұрғын бірліктегі үлесін жекешелендіру/сыйға тарту/мұрагерлік тәртібі келісімшарттары бойынша ортақ меншік құқығында тиесілі тұрғын үй-жай;
2) ХӘОТ-на жатпайтын қарыз алушы үшін:
- тұрғын үй кепілімен қамтамасыз етілген жағдайда бір жер телімінен артық емес;
- қарыз жер телімін кепілмен қамтамасыз етілген жағдайда бір тұрғын үйден артық емес;
3) ХӘОТ қарыз алушы үшін:
- тұрғын үй кепілімен Қарызды қамтамасыз етілген жағдайда бір және одан көп жер телімдері;
- қарыз жер телімін кепілмен Қарызды қамтамасыз етілген жағдайда бір тұрғын үйден артық емес;
- Қарыз тұрғын үйді немесе жер телімін кепілімен қамтамасыз етілген жағдайда бір тұрғын емес үй-жайдан артық емес
- тұрғын үйді немесе жер учаскесін кепілмен қамтамасыз ету кезінде бір тұрғын емес үй-жайдан артық емес.
Қарыз алушы ХӘОТ-нан "толық емес отбасы" санаты бойынша 2015 жылғы 1 қаңтардан кейін мәртебесін алған жағдайда тұрғын үйдің, тұрғын емес үй-жайдың, жер телімінің болуын тексеру қарыз алушыға қатысты ғана жүзеге асырылады.
5. Тұрғын емес үй-жайдың жалпы ауданы 100 м2 асқан жағдайда Комиссия Қарыз алушының әлеуметтік жағдайына сүйене отырып, қарызды қайта қаржыландыру туралы шешім қабылдауға құқылы.
II. Қарыздарды қайта қаржыландыру шарттары
Қарыз алушылардың борыштық жүктемесін жеңілдету мақсатында қарастырады:
1. Банкке/ҚИК/Ұйымға жүгінген қарыз алушылардың Бағдарламаның талаптарына сәйкес келетін барлық қарыздарын қайта қаржыландыру.
2. Негізгі қарызды қайта қаржыландырылатын сомасын айқындау:
1) қайта қаржыландыру күніне заңды күшіне енген сот актілері бойынша теңгемен берілген қарыз сот актісіне сәйкес жүзеге асырылады;
2) шетел валютасында берілген Қарыз төмендегідей жүзеге асырылады:
- сот актілері болмаған жағдайда - ҚР Ұлттық Банкінің 18.08.15 ж. ресми бағамы бойынша теңгемен (188,35 ₸ [4]/$);
- 18.08.15 ж. дейін шығарылған және қайта қаржыландыру күніне заңды күшіне енген сот актілері бойынша - сот актісіне сәйкес теңгемен/сот актісі шығарылған күнгі ҚР Ұлттық Банкінің ресми бағамы бойынша теңгемен;
- 18.08.15 ж. кейін шығарылған сот актілері бойынша - ҚР Ұлттық Банкінің 18.08.15 ж. ресми бағамы бойынша теңгемен (188,35₸/$).
3. Кешірім жүзеге асырылады:
1) негізгі қарызға капиталдандырылған сыйақы, комиссия, тұрақсыздық айыбы (өсімпұл, айыппұл) сомасы;
2) сыйақы, комиссия, тұрақсыздық айыбы (өсімақы, айыппұл) қарыздары бойынша;
3) ҚР Ұлттық Банкінің 18.08.15 ж. ресми бағамы бойынша теңгемен қайта есептеуден шетел валютасында берілген Қарыздың негізгі борыш сомасының бағамдық айырмасында (188,35 ₸/$);
4) ХӘОТ қарыз алушыға - Банктің/ҚИК/Ұйымның пайдасына Қарыз бойынша берешекті өндіріп алу туралы заңды күшіне енген сот актілерінің мемлекеттік баж сомасы.
Осылайша, қарызды қайта қаржыландыру күніне капиталдандыру шегеріле отырып, негізгі борыштың қалдығы қайта қаржыландырылады, валюталық қарыздар бойынша - жеңілдікті бағам бойынша теңгемен 188,35 ₸/$ аспайтын аударыммен.
4. Қайта қаржыландырылған Қарыздың сыйақы мөлшерлемесі - жылдық 3 % - дан аспайды.
5. Банк, ҚИК, Ұйым комиссияларды, алымдарды және/немесе төлемдерден басқа өзге төлемдерді алмайды:
- қарыз алушының өтініші бойынша Қарыз шарттарына өзгерістер енгізу үшін;
- қарыз алушының Қарыз бойынша міндеттемелерін бұзуына байланысты.
6. Банктің/ҚИК/Ұйымның қарызды қайта қаржыландыру шарттарын басқа да жақсартуларына жол беріледі.
7. Қосалқы қарыз алушының ХӘОТ –на қатысты емес өтініші бойынша қарыз бойынша сотқа берілген, Банк/ҚИК/Ұйым төлеген, оның ішінде капиталдандырылған талап-арыздардың мемлекеттік баждары 36 айдан аспайтын мерзімге бөліп төленеді.
8. Тұрғын үй/жер телімі Банктің/ҚИК/Ұйымның балансына қабылданған қолданыстағы Қарызды қайта қаржыландыру қарыз шарты тараптарының келісімі бойынша жүзеге асырылады
Қарызгердің осы қарыз алушының қарыз бойынша міндеттемелерін орындауы үшін Банктің/ҚИК-тің балансында қабылданған тұрғын үйді/жер телімін сатып алуға арналған ипотекалық тұрғын үй қарызын қаржыландыру Қарыз туралы келісімшарты тараптардың келісімі бойынша жүзеге асырылады.
9. Қарыз алушының (қосалқы)/кепіл берушінің/кепілгердің өтініші бойынша және қарызды аудару туралы ҚР заңнамасында көзделген келісім жасалған жағдайда Банк/ҚИК/Ұйымның қарызын үшінші тұлғаларға қайта қаржыландыруға құқылы
III. Қарыздарды қайта қаржыландыру тәртібі
1. Қарызды қайта қаржыландыру (қосалқы) қарыз алушының өтініші негізінде жүзеге асырылады.
Қарыздарды мақсатты қайта қаржыландыру банкте салымды/ҚИК облигацияларын орналастырған күннен бастап 10 жыл өткенге дейін түскен өтініштер бойынша жүзеге асырылады.
01.04.17 ж бастап қарыздарды қайта қаржыландыру (01.04.17 ж дейін қаржыландырылмаған) қайта қаржыландырылған қарыздарды өтеуден түскен ақша есебінен жүзеге асырылады.
2. Қарыз алушы мен қарыздың Бағдарлама талаптарына сәйкестігі қайта қаржыландырудың міндетті шарты болып табылады.
3. Қайта қаржыландыру/қайта қаржыландырудан бас тарту туралы шешім - шешім қабылдау үшін қажетті құжаттардың толық пакетін алған күннен бастап 30 күнтізбелік күннен аспайтын мерзімде қабылданады.
Қайта қаржыландыру/қайта қаржыландырудан бас тарту туралы шешім қабылданған күннен бастап 3 жұмыс күні ішінде қарыз алушыға бас тартылған жағдайда - бас тарту себептері мен Комиссия туралы ақпарат көрсетіле отырып, жазбаша жауап жіберіледі.
4. Ипотекалық қарыз келісімшарты/қосымша келісім (бітімгершілік келісім) Банкке/ҚИК/Ұйымға тәуелсіз кедергі келтіретін жағдайларды қоспағанда, қайта қаржыландыру туралы шешім қабылданған күннен бастап 15 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде жасалады.
5. Банк/ҚИК/Ұйым қарызды қайта қаржыландырудан бас тартқан жағдайда (қосалқы) қарыз алушы бас тарту көшірмесін қоса бере отырып және Комиссияның қарауы үшін қажетті құжаттарды ұсына отырып, бас тарту орны бойынша Комиссияға жазбаша өтінішпен жүгінуге құқылы.
6. Қарызды қайта қаржыландыру туралы Комиссияның шешімін Банк, ҚИК, Ұйым орындауға тиіс.
[1] ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.04.15 ж. № 69 қаулысымен бекітілген Ипотекалық тұрғын үй қарыздарын/ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы
[2] ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 09.09.15 ж. № 156, 17.03.16 ж. № 103, 16.06.16 ж. № 149, 14.09.16 ж. № 225, 24.02.17 ж. № 38, 27.03.18 ж. № 59 қаулысы.
[3] Комиссиялардың мекен-жайлары, "Ипотекалық тұрғын үй қарыздарын/ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы" бөлімі, "Ипотекалық тұрғын үй қарызын/ипотекалық қарызды қайта қаржыландырудан алынған бас тартуға қатысты қарыз алушылардың шағымдарын қарау жөніндегі комиссияның" файлы (.docx 01/09/2015, 19,05 KB)".
[4] теңге