Ағымдағы жылдың мамыр айында Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры Қазақстанның қаржыгерлер Қауымдастығымен (ҚҚҚ) бірлесіп банк салымшылары арасында сауалнама жүргізуге ниетті. Сауалнаманың мақсаты банк пен депозитті таңдау кезінде салымшылар ескеретін депозиттер мен факторлар туралы хабардар болу деңгейін анықтау болып табылады.

Сауалнама жүргізу ҚДКБҚ, ҚҚҚ және банктердің халықтың қаржылық сауаттылығының деңгейін арттыру бойынша бірлескен жұмысы шеңберіндегі қадамдардың бірі болып табылады. Қазір ҚДКБҚ аптасына 6 күн салымшыларға 1460 қысқа тегін нөмірі бойынша, сондай-ақ ҚДКБҚ телеграмм-чатында тәулік бойы кеңес береді. Сонымен қатар, ҚҚҚ және банктермен бірлескен күштерді біріктіру елдің барлық өңірлері бойынша халықты қамтуды кеңейтуге мүмкіндік береді деп күтілуде.

Қазірдің өзінде банктердің салымшыларынан кері байланыс нәтижелері бойынша ҚДКБҚ  ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу үшін күш-жігерді біріктіру талап етілетін келесі негізгі бағыттарды анықтады.

1 - Депозиттер бойынша кепілдік туралы хабардар болу деңгейін арттыру

Депозиттерге кепілдік беру жүйесі, егер халық депозиттер бойынша кепілдіктің болуы туралы хабардар болған жағдайда тиімді. Канадалық депозиттерді сақтандыру корпорациясының (CDIC) зерттеулеріне сәйкес дағдарыстық жағдайларда жеткіліксіз хабардарлық салымдардың жаппай кету ықтималдығын 40% - ға арттыруы мүмкін. Мұндай тәуекелді азайту мақсатында, егер банк клиенттерінің 60-65% - ы депозиттер бойынша кепілдік туралы хабардар болса, CDIC есептері бойынша жеткілікті болады. Қазақстан бойынша 2016 жылы депозиттерге кепілдік беру жүйесі туралы хабардарлық деңгейі 47% (2016 жыл) деңгейінде тіркелді, бұл Францияда (48%), Украинада (49%), Ресейде (44%) ұқсас көрсеткіштермен салыстыруға болады.

Сонымен қатар, халыққа депозиттер бойынша кепілдіктің бар екендігі туралы ақпараттандыру ғана емес, сонымен қатар кепілдіктің Қандай мөлшері кепілдікпен жабылғанын түсіндіру маңызды. Мәселен, ағымдағы жылдың ақпан-наурыз айларында ҚДКБҚ колл-орталығына түскен қоңыраулардың 22% салымшылар мен кепілдік беру объектілерінің депозиттері бойынша кепілдік сомасының дұрыс есебіне қатысты болды.

Осы бағытта түсіндірулер келесі мәселелер бойынша талап етіледі:

• ағымдағы шоттар мен төлем карточкаларын қоса алғанда, депозиттердің барлық түрлері кепілдіктерге жатады;
• депозиттер бойынша сыйақы капиталдандырылған, яғни негізгі салым сомасына қосылған бөлігінде ғана кепілдікпен жабылады;
• депозиттік сертификаттар кепілдікке жатпайды;
• кепілдік мөлшері валюта мен депозиттердің түрлеріне байланысты ерекшеленеді (15 млн теңге – жинақ салымдары, 10 млн теңге – теңгемен депозиттер, 5 млн теңге-валютамен депозиттер);
• кепілдіктің жалпы сомасы, салымшының банкте әр түрлі депозиттерде әр түрлі валютада ақша орналастырылған жағдайда, 15 млн теңгеден аспауы тиіс;
• кепілдік төлем сомасы салымшыда кредит бойынша берешек болған жағдайда азаяды;
• кепілдік мөлшерінен асатын сома ҚДКБҚ төленбейді.

2 - Банкті таңдау үшін критерийлерді түсіндіру

Ұлттық Банктің сұрауына сәйкес, респонденттердің 65%-ы банктердегі депозиттерде ақша жинақтарын сақтайды. Бұл ретте ҚДКБҚ  колл-орталығына келіп түскен мәселелердің үштен бірі банкті таңдауға және депозитті таңдауға қатысты. Қарапайым салымшылардың банкті таңдау және дұрыс ақпаратты  қайдан алу керектігіне басты назар аударуда әлдебір ақпараттық вакуум байқалады.

Осы бағытта банктердің жауапкершілігі банктің қызметі туралы және инвесторлар ғана емес, салымшылар да банкті таңдау туралы шешім қабылдау кезінде пайдалана алатын қаржылық көрсеткіштер туралы ақпаратты уақтылы ашу болып табылады.Өз кезегінде ҚДКБҚ  тарапынан банктің қаржылық жағдайын қандай критерийлердің сипаттай алатынын және оларды қалай талдай алатынын түсіндіру талап етіледі.

3 - Депозитті таңдау үшін критерийлерді түсіндіру

Банкті таңдағаннан кейін салымшылар қоятын келесі сұрақ депозиттің дұрыс түрін таңдау болып табылады. Депозит таңдау кезінде салымшылар мыналарды ескеруі тиіс:

• депозит ашқан кезде салымшы өзіне қандай мақсаттарды қояды?
• ақшаны қандай валютада жасаған және сақтаған жақсы?
• депозит бойынша кірістілік қабылданатын тәуекел деңгейіне сәйкес келе ме?

Депозит ашу мақсаттары қандай?

Мысалы, егер мақсат – қаражаттың сақталуы болса, бұл ретте салымшы үшін ақшаны кез келген сәтте пайдалану мүмкіндігі маңызды болса, онда ақшаны ағымдағы шотта ұстау немесе жолсыз салымды ашу қажет. Егер салымшы ұзақ мерзімді жинақ жасауды жоспарласа, онда жинақ салымы неғұрлым оңтайлы болып табылады, ол бойынша 4 жыл ішінде жинақ сомасын 1,5 еседен артық, ал 6 жыл ішінде 2 еседен артық ұлғайтуға мүмкіндік беретін ең жоғары кіріс болмақ. Мысалы, егер сізде 3 миллион теңге болса, онда 13% ставка бойынша 4 жылдан кейін бұл ақша жинақ салымында 4,9 миллион теңгені, ал 6 жылдан кейін 6,2 миллион теңгені құрайды. Бұл ретте, салымшы жинақ депозитін мерзімінен бұрын жабу тек 30 күн бұрын алдын ала хабарланған және сыйақыны жоғалтумен ғана мүмкін екендігін түсінуі тиіс. Жинақты бірнеше түрлі депозиттерге тарату ең оңтайлы жол болып табылады.

Депозит-теңгемен немесе шетел валютасымен?

 Бүгінгі күні шетел валютасындағы депозиттік базаның үлесі 45% - ды құрайды. Бұл ретте, егер кірістер мен шығыстар теңгемен жүзеге асырылса, онда шетел валютасында жинақ кезінде салымшы бағам жоғарыға да, төменге де өзгеруі мүмкін болғандықтан, валюталық тәуекелдерді көтереді. Осылайша, АҚШ долларымен салым ашқан салымшылар 2018 жылдың маусым айында шетел валютасына теңге бағамының әлсіреуі және есептелген сыйақы есебінен шамамен 12% кіріс алды,ал  қазан айындағы кіріс – шамамен 5%. Үш ай бұрын ашылған салымдар теріс кірістілікті көрсетеді (-0,8%). Сонымен қатар, сатып алу бағасы сату бағасынан төмен болғандықтан туындайтын айырбастау шығындары туралы ұмытпау керек. Мысалы, қазіргі уақытта АҚШ долларын сатып алу мен сату бағамы арасындағы айырмашылық 1,5-тен 4 теңгеге дейін.

Табыс жеткілікті ме?

Депозит бойынша жоғары табыстылық әрқашан жақсы фактор емес. Мысалы, жинақ салымдары бойынша неғұрлым жоғары мөлшерлемелер объективті себептерге негізделген - шарттың талаптарына сәйкес салымшы салынған қаражатты белгілі бір уақыт кезеңі ішінде алмауға міндеттенеді. Алайда, бүгінгі күні 15 Банк ұсынылған жинақ салымдарының арасында, сондай-ақ пайыздық сыйақы ставкаларының әр түрлі деңгейлерін байқауға болады. Бұл жағдайда "тәуекел-табыстылық"  тұжырымдамасы туралы есте сақтау қажет, оған сәйкес кірістіліктің жоғары деңгейі салымшының өзіне қабылдайтын тәуекелдің неғұрлым жоғары деңгейіне байланысты болуы тиіс: жоғары тәуекел – тәуекел үшін жоғары төлем. Тиісінше, осы мәселе бойынша міндет өте жоғары сыйақы ставкасын ұсынатын Банктің депозитор өзіне қандай тәуекелдерді қабылдайтын түсіндіруіне шоғырланатын болады.

ҚДКБҚ сауалнаманы жүргізу арқылы қазақстандықтардың қаржылық сауаттылығындағы мүмкін болатын олқылықтарды анықтауды ғана емес, сонымен қатар халықтың назарын әрбір салымшы өзінің депозитке салымы туралы шешім қабылдау кезінде қоюы тиіс маңызды сұрақтарға маңыз беруді жоспарлап отыр.

Сауалнама телефон және онлайн арқылы жүргізіледі. Басып шығарылған бланкіні екінші деңгейлі банк бөлімшелерінде де алуға болады. ҚДКБҚ сауалнама нәтижелері туралы ол аяқталғаннан кейін, сондай-ақ халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстары бөлігінде қабылданған іс-шаралар туралы хабардар ететінболады.

Депозиттер бойынша кепілдік туралы ҚДКБҚ мамандарының кеңесін алыңыз:

• 1460 қысқа нөмірі бойынша ҚДКБҚ колл-орталығында (тегін)
• ҚДКБҚ телеграмм-чатында: @KDIF_Ask
• Facebook-те ҚДКБҚ  ресми беттерінде: @KDIFKZ, Instagram: Deposit_KZ

Сауалнамаға онлайн қатысуға мына сілтеме бойынша болады.