ҚҚҚ талдау орталығы сіздердің назарларыңызға 2023 жылдың бірінші жартыжылдығындағы сыртқы секторға шолу ұсынады.
Негізгі тенденциялар
- 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында тауарлар мен қызметтер импортының өсу қарқынының (+13%) олардың экспорт көлемінің өсуінен (+5%) артуына байланысты ағымдағы шот тапшылығының тереңдеуі байқалды (23 ж. 1 тоқсанда -$1,5 млрд қарсы 23 ж. 2 тоқсанда -$3,3 млрд).
- Есепті кезең ішінде тікелей шетелдік инвесторларға төлеуге арналған кірістер құрылымы айтарлықтай өзгерістерге ұшырады: егер 1 тоқсанда 23 ж. жиынтық кірістің 32% дивиденд ретінде төленсе, онда 2 тоқсанда 23 ж. — 80%.
- Ағымдағы шоттың тапшылығын қаржыландыру қаржылық шот бойынша ағынның екі еселенген өсуімен қамтамасыз етілді (23 ж. 1 тоқсанда $1,4 млрд 23 ж. 2 тоқсанда $2,8 млрд қарсы.), ол негізінен экономиканың басқа секторларының операцияларымен байланысты болды (23 ж. 1 тоқсанда +$0,8 млрд 23 ж. 2 тоқсанда +$1,9 млрд қарсы).
- Ұлттық қор активтерінің және ҚРҰБ алтын-валюта резервтерінің көлемі елеулі өзгерістерді көрсетпейді, өйткені оларды толықтыру/қысқарту құндық және өзге де өзгерістермен нивелирленеді.
- Бұл ретте, жыл ішінде төленуге жататын сыртқы борыштың көлемі (01.07.23 жылға $45 млрд) алтын-валюта резервтерінен ($34 млрд) айтарлықтай асып түсуді жалғастыруда, бұл Гринспан-Гидотти критерийін (70%) оның әлемдік эталонынан (100%) төмен ұстайды.
- Қазақстанның сыртқы борышының ЖІӨ-ге қатынасы 10 жылдық ең төменгі деңгейде (01.07.23 ж. 67%). Алайда, 01.07.23 ж. және 01.07.22 ж. көрсеткіштерін салыстырудан бұл номиналды долларлық ЖІӨ-нің өсуіне (ҚРҰБ методологиясы бойынша +15%**) байланысты екені байқалады және құн және басқа да өзгерістер (-$6,6 млрд), ал сыртқы міндеттемелерді тарту өсуде (+$4,3 млрд).
- Осы квазимемлекеттік сектордың сыртқы борышы төмендегенін көрсетеді (-16% 01.07.22 ж. бастап 01.07.23 ж. дейін), бұл өз кезегінде сектордың тиімді қызметі үшін қажетті мемлекеттік қаржыландыру көлемінің (оның ішінде Ұлттық қордан) пропорционалды өсуіне әкеледі (+15%).
- Бұл ретте ҚР Қаржы министрлігі Ішкі қарызға артықшылық бере отырып, кредиттік және валюталық тәуекелдерді барынша азайтуды жөн көреді (01.07.22 ж. бастап 01.07.23 ж. дейін +44%), бұл жоғары базалық мөлшерлемемен мемлекеттік қарызға қызмет көрсету шығындарын арттырады (+48%).
- Осылайша, төлем балансының және сыртқы қарыздың ағымдағы көрсеткіштері валюта нарығындағы соңғы жағымсыз тенденцияларды да, ұлттық валюта бағамына қысымның ықтимал сақталуын, сондай - ақ қысқа және орта мерзімді перспективада елдің фискалдық позициясының нашарлауын түсіндіруі мүмкін.
* Сыртқы сектор статистикасын қалыптастыру әдіснамасына сәйкес "басқа секторлар" қаржылық, қаржылық емес, коммерциялық емес ұйымдар мен жеке тұлғаларды қамтиды.
** 12 айдағы ҰБТ-дағы ЖІӨ тоқсандағы тиісті орташа айырбас бағамы бойынша есептелген ҰБТ-дағы ЖІӨ-нің тоқсандық мәндерінің сомасы ретінде айқындалады.
Резюме
2023 жылдың бірінші жартыжылдығында мұнай бағасының төмендеуі және соның салдарынан Қазақстанның экспорттық кірістері тауарлар импортының айтарлықтай өсуімен қатар жүрді, бұл сауда балансының нашарлауына әкелді. Бұл ретте ЕО мен Қытайға экспорттың қысқаруы (қазақстандық шикізаттың негізгі сатып алушылары) Ресей Федерациясына экспорттың ұлғаюымен ішінара теңестірілді.
Сонымен қатар, тікелей шетелдік инвесторлар айқын жағымсыз оқиғалар болмаған жағдайда, екінші тоқсанда тапқан табыстарының басым бөлігін Қазақстаннан шығаруды жөн көрді, олардың еншілес компанияларын одан әрі дамыту үшін тек 20% қалды.
Айта кету керек, мұндай үрдіс инвесторлардың тәуекел-тәбетінің жалпы әлемдік төмендеуі, ұлттық валюта бағамының күзгі құбылмалылығы, Ресейге қарсы санкцияларды айналып өтуді болдырмау жөніндегі шаралар (параллель импорт), сондай-ақ жергілікті (Phystech II) және шетелдік (АрселорМиталл) инвесторлардың активтерін мемлекеттік меншікке беру жөніндегі преценденттер аясында жалғасуы мүмкін.
Төлем балансының ағымдағы шотының тереңдетілген тапшылығын қаржыландыру резиденттердің борыштық міндеттемелерінің өсуі (+$2,2 млрд) және ҚРҰБ резервтік активтерінің қысқаруы -$3,3 млрд) сияқты операциялар есебінен жүргізіледі.
Бұл ретте мемлекеттік сектордың сыртқы активтері қорларының және белгілі бір күнге сыртқы борыш көлемінің статистикасы жеткілікті оң болып қалады (операциялық өзгерістер ішінара құндық және өзге де өзгерістермен нивелирленеді), бірақ тұтастай алғанда елдің фискалдық позициясының сыртқы тәуекелдерге осалдығын көрсетеді.
Сонымен қатар, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы борышы тұрақты қысқаруды көрсетеді, алайда бұл бюджетке түсетін жүктеменің ұлғаюына және Ұлттық қор қаражатын қосымша пайдалануға әкеп соғады. Мысалы, қаржылық есептілік деректеріне сәйкес, 30.06.23 ж. Ұлттық қордың активтері есебінен сатып алынған Самұрық-Қазына ҰӘҚ облигацияларының көлемі $1,6 млрд құрады.
Сонымен қатар, әлемдік инвесторлардың көзқарасы бойынша мемлекет қатысатын ұйымдар ең сенімді қарыз алушылардың бірі болып табылады, өйткені олар міндеттемелерді орындаудың тікелей немесе жанама мемлекеттік кепілдігіне ие. Тиісінше, Самұрық-Қазына және Бәйтерек топтарының Компаниялары кредиттік және валюталық тәуекелдерді басқарудың тиімді стратегиялары болған кезде халықаралық капитал нарықтарында қаражатты дербес тарта алар еді.
Осылайша, төлем балансы мен Қазақстанның сыртқы борышын егжей-тегжейлі талдау әлеуетті сын-қатерлерге алдын ала ден қоюға мүмкіндік бере отырып, елдің қаржылық тұрақтылығының «әлсіз» жерлерін көрсетеді.
ҚҚҚ талдау орталығы валюта, қор, тауар нарықтарындағы экономикалық жағдай, KASE эмитенттерінің талдауы, ҚР Ұлттық Банкінің, ҚР Ұлттық экономика министрлігінің, ҚР Қаржы министрлігінің, Мемлекеттік кірістер комитетінің статистикалық деректері, сондай-ақ елдегі ағымдағы экономикалық жағдайға әсер ететін өзге де оқиғалар туралы әртүрлі мерзімділіктегі экономикалық шолуларды үнемі дайындайды. ҚҚҚ талдау орталығының материалдарымен ҚҚҚ сайтында танысуға болады.
Талдау материалдарын кез келген пайдалануға тек afk.kz дереккөзіне гиперсілтеме болғанда ғана жол беріледі.